Na farmie Whitehall w pobliżu Peterborough, Cambridgeshire, rolnicy-dzierżawcy Stephen i Lynn Briggs rozpoczęli produkcję rolno-leśną, stając się pionierami nowoczesnego agroleśnictwa. Whitehall Farm jest 100-hektarowym gospodarstwem ekologicznym, bez zwierząt gospodarskich, znajdującym się na glebach torfowych, gdzie uprawiane są warzywa i zboża, wraz z budującymi żyzność pastwiskami z traw i koniczyny.
Już od chwili zamieszkania w Whitehall Farm, Stephen and Lynn obrali za cel wykorzystanie żyznych gleb w stworzeniu gospodarstwa ekologicznego, które zachowałoby równowagę pomiędzy wysoką produkcyjnością a ochroną środowiska. Whitehall Farm z założenia musiało być również opłacalne ekonomicznie, by pokryć wysokie koszty zainwestowane przez rolników.
Tereny okalające Whitehall Farm narażone są na erozję wietrzną, która ma miejsce w wyniku uprawy, osuszania i mineralizacji podmokłej gleby torfowej. Będąc gleboznawcami i rolnikami ekologicznymi, zarówno Stephen jak i Lynn zdawali sobie sprawę ze skutków strat gleby, które mógłby stanowić zagrożenie dla zrównoważonej produkcji w ich gospodarstwie.
Zdjęcie 2: Zjawisko erozji wietrznej na glebach torfowych w pobliżu Whitehall Farm, znane jako “Fen Blow” (Briggs, S)
Agroleśnictwo okazało się momentem oświecenia dla Stephena, który zdecydował się skorzystać z międzynarodowego stypendium Nuffield, by dowiedzieć się więcej na temat praktyk rolno-leśnych stosowanych na świecie i wprowadzić je w swoim gospodarstwie, a także zachęcić innych rolników do stosowania bardziej zrównoważonych metod produkcji rolniczej.
Jako rolnicy-dzierżawcy, Stephen and Lynn stanęli przed poważnym problemem braku prawa własności gruntów, kiedy zakładali swoje przedsiębiorstwo rolne. Na szczęście mieli możliwość negocjacji odnowienia dzierżawy na okres 15 lat, zapewniający wystarczająco długi cyklu uprawy dla jabłoni, by wygenerować ekonomicznie opłacalny zwrot kapitału zainwestowanego w założenie uprawy. W Wielkiej Brytanii dzierżawa ziemi zazwyczaj zawierana jest na krótkie okresy od 3 do 5 lat, co stanowi istotną przeszkodę dla rolników rozważających wprowadzenie agroleśnictwa.
Po przeprowadzeniu dokładnych badań okazało się że jabłonie przynosza wielowymiarowe korzyści w gospodarstwie. Owoce i sok generowały wystarczający zwrot w ciągu 15 lat dzierżawy, dywersyfikując uprawy i tworząc dzięki temu gospodarstwo odporne na zmiany klimatyczne, łączące uprawę roślin zbożowych oraz drzew wieloletnich, co pozwoliło jednocześnie na ochronę gleby i ograniczenie narażenia na choroby i szkodniki.
System rolno-leśny zastosowany w sadzie w Whitehall Farm został założony w 2009 roku na powierzchni 52 ha gruntu ornego. Mieszanka 13 odmian jabłoni przeznaczonych na produkcję owoców i soków została zasadzona na niskopiennych podkładkach jesienią. Kluczem do wyboru odmian były smak, wymagania związane z przechowywaniem, odporność na choroby, czy późne dojrzewanie, co wydłużało okres zbiorów. Późne dojrzewanie przypadające jesienią pozwalało na przeprowadzenie żniw późnym latem bez kolidowania terminów.
W Whitehall Farm 4.500 drzew zostało rozmieszczonych na 52 hektarach gruntów ornych, zajmując jedynie 4 ha (8%) i umożliwiając uprawę orną pomiędzy rzędami drzew na pozostałych 48 ha (92%). W Wielkiej Brytanii bardziej powszechne jest sadzenie drzew w zagęszczeniu 1.000 na hektar, w porównaniu do zagęszczenia 100 na hektar w systemie rolno-leśnym w Whitehall Farm. Niskie zagęszczenie drzew pozwala zmniejszyć koszty założenia sadu i pielęgnacji, bez potrzeby inwestowania w specjalistyczne urządzenia, oraz kontynuować produktywną uprawę rolną.
Drzewa posadzone zostały w rzędach zorientowanych z północy na południe, by zmniejszyć wpływ zacienienia na uprawy prowadzone między rzędami. Pozwoliło to także zmniejszyć ryzyko erozji wietrznej, ograniczając szkodliwy wpływ dominującego w tym regionie wiatru południowo-zachodniego. Prześwietlanie koron drzew przeprowadzane jest dopiero po osiągnięciu przez nie wysokości 3-4 m, co również pozwala ograniczyć zacienienie.
Projekt systemu rolno-leśnego zakładał zachowanie 3-metrowych odstępów pomiędzy drzewami w rzędach z jednoczesnym pozostawieniem 27-metrowych alejek pomiędzy rzędami, co dawało 24-metrowej szerokości obszar dostępu dla urządzeń rolniczych. W obrębie 3-metrowej szerokości pasa pod drzewami zasiano mieszanki roślin kwitnących miododajnych: koniczyn, wyki, kwitnących roślin wieloletnich. Zasadzone rośliny tłumiły wzrost chwastów pod jabłoniami, jednocześnie zapewniając siedlisko dla owadów zapylających oraz innych pożytecznych organizmów, istotnych dla drzew owocowych i całego ekologicznego systemu rolno-leśnego, w którym nie stosuje się pestycydów.
Inwestycja kapitału była znaczna, założenie na 52-hektarach systemu rolno-leśnego wymagało nakładu 65.000 funtów brytyjskich. Drzewa w pełni dojrzały i zaczęły owocować w piątym roku, a maksymalną wydajność plonowania osiągną, według szacunków, za 15 lat. Marża brutto (zysk) z hektara wynosi, podobnie jak dla uprawianych pomiędzy nimi zbóż, 1.000 funtów brytyjskich.
Kluczowym zagadnieniem biznesowego planu opracowanego dla Whitehall Farm była wartość dodana i kontrola łańcucha dostaw produktów z gospodarstwa. Dodanie wartości zbóż nie jest łatwe, dobrym rozwiązaniem okazało się postawienie na produkty ekologiczne klasy premium oraz bezglutenowe. Duży potencjał zwrotu kapitału okazała się mieć też sprzedaż owoców – bezpośrednia i na soki, którą dodatkowo Stephen i Lynn rozszerzyli otwierając sklep w swoim gospodarstwie (www.harvestbarn.co.uk), by rozwinąć sprzedaż detaliczną jabłek, soków, a teraz także innych produktów pochodzących z okolicznych gospodarstw.
Stephen Briggs stwierdził: “Agroleśnictwo przyniosło wiele korzyści naszemu gospodarstwu i zapewniło wszystko czego potrzebowaliśmy. Nie tylko przynosi nam zyski, ale tez zapewnia ochronę gleby, wpierając bioróżnorodność”
Stephen bardzo chciałby, aby rządy poszczególnych państw podjęły działania promujące wielofunkcyjne zagospodarowanie gruntów; “Natura nie uprawia monokultury. Jeżeli nie zagospodarujesz ziemi przez 40 lat, natura zrobi to sama, przywracając na niej drzewa i krzewy – to powinno być dla nas wystarczającą wskazówką.”
Agroleśnictwo wzmacnia stosowanie tej zasady, a produkcja w systemie rolno-leśnym w Whitehall Farm pozwoliła Stephenowi i Lynn rozwinąć dobrze prosperujące gospodarstwo rolne, przy jednoczesnej dbałości o środowisko naturalne.
Zobacz ten artykuł w formacie PDF